Op 9 oktober gaf onze collega Lennert Kuip, werkzaam bij gemeente Rotterdam, een interessante training tijdens de kennisochtend Gedragsbeïnvloeding op kantoor. Centraal in deze sessie stond de vraag: Wat is gedragsbeïnvloeding en hoe pas je het in de praktijk toe? Het doel: ervoor zorgen dat mensen hun gedrag veranderen. Met een focus op verbetering van de verkeersveiligheid, verkenden de deelnemers verschillende methoden en strategieën. Met kleine opdrachten gingen de collega’s praktisch aan de slag met de materie.
Focus op positief gedrag: benoem wat wél moet gebeuren
Een van de belangrijkste lessen van de sessie: richt je op wat je wél wilt zien, niet op wat je niet wilt. In de praktijk gaat dat nog weleens mis. Denk bijvoorbeeld aan fietsers die op een rotonde vergeten richting aan te geven. Een bord neerzetten dat zegt: “Veel mensen doen het verkeerd” werkt averechts. Enorm veel aspecten zijn van invloed op het gedrag. Zo kunnen mensen de neiging hebben om zich aan te passen aan de groep. Positief benoemen van gedrag, zoals: “De meeste fietsers geven richting aan, jij toch ook?”, blijkt veel effectiever.
Ook financiële prikkels, zoals een bijdrage voor elke correct uitgevoerde handeling kunnen werken, maar zijn vaak niet duurzaam. Wanneer de beloning stopt, is de kans groot dat het behaalde effect dat ook doet. Duurzaam gedrag vereist intrinsieke motivatie. Je moet het bijvoorbeeld tijdens de beloningsperiode gaan vertonen vanuit gemak, veiligheid of persoonlijke waarden.
Timing en locatie bepalen het succes
Gedragsverandering is afhankelijk van context en herhaling. Een interventie op de locatie zelf, bijvoorbeeld bij een drukke rotonde of schoolroute, vraagt om een interventie op het juiste moment. Bijvoorbeeld op de locatie zelf, naast iemand vooraf thuis of via sociale media informeren over het gewenste gedrag.
Een ding is wel duidelijk: herhaling is cruciaal. Campagnes zoals de BOB-campagne laten zien dat blijvende gedragsverandering tijd nodig heeft. Jarenlang herhaalde zichtbaarheid op festivals, in kranten, langs de weg, reclamespotjes op tv en online zorgt ervoor dat het gewenste gedrag onderdeel wordt van de sociale norm.
Infrastructuur als stille, duurzame beïnvloeder
Fysieke maatregelen zijn uiteraard ook een vorm van gedragsbeïnvloeding. Denk aan drempels en goed zicht op oversteken. Ze beïnvloeden snelheid en gedrag op een duurzame manier, zonder dat iemand er dagelijks aan herinnerd hoeft te worden. Dat neemt niet weg dat ook met infrastructuur maatregelen gedragsbeïnvloeding op andere manieren nodig kan zijn.
Ook het voertuig zelf heeft invloed op het gedrag. Een hoge SUV geeft een heel ander gevoel van snelheid (en daarmee risicoperceptie) dan bijvoorbeeld bij een lage sedan.
Het proces van een effectieve interventie (5 fases)
Een succesvolle gedragsinterventie doorloopt verschillende fases:
- Probleem en doelstelling: wat/waar is het probleem? Wie is de doelgroep? En wat is het beoogde doelgedrag?
- Analyse: welke factoren stimuleren of ontmoedigen het gewenste gedrag?
- Ontwerp: welke middelen en technieken passen bij het stimuleren of ontmoedigen van de factoren van de doelgroep?
- Implementatie: de interventie uitdenken en uitvoeren
- Evaluatie & borging: monitoren of gedrag verandert en ervoor zorgen dat de verandering blijvend is. Bijsturen wat werkt en wat niet werkt.
Is je doelgroep en het gewenste gedrag niet goed gedefinieerd? Dan is de kans groot dat je interventie niet het beoogde effect heeft.
Techniek, timing en herhaling: de winnende combinatie
Effectieve interventies gebruiken een of meerdere technieken die worden verwerkt tot interventies. Denk aan een opvallend bord bij een oversteek dat positief gedrag benoemt én humor gebruikt, gecombineerd met een korte campagne die zorgt voor herkenning. Hoe meer het aansluit op de factoren die maken dat iemand het gedrag wel of niet vertoond, hoe beter de interventie.
Ook gebeurtenissen zoals wegwerkzaamheden bieden kansen om gedragsverandering stimuleren. Ze doorbreken routines doordat het gewoontegedrag tijdelijk niet of alleen met extra moeite lukt. Dat vraagt uiteraard wel aandacht wanneer de werkzaamheden zijn afgerond om het terugvallen in het oude gedrag te voorkomen.
Samenwerking en middelen: niemand doet dit alleen
Gedragsverandering is zelden een soloproject. Gemeentes werken vaak samen met adviesbureaus gespecialiseerd in gedragspsychologie, zoals Shift Gedrag en de Behaviour Change Group. Provincies en regionale verkeersveiligheidsorganisaties bieden soms subsidie voor gedragsinterventies en fysieke maatregelen. Zo kunnen ook kleinere gemeenten gerichte en effectieve campagnes uitvoeren.
Belangrijk is dat de monitoring en borging goed geregeld zijn. Een bureau kan de interventie opstellen en uitvoeren, maar het behaalde effect moet ook blijven wanneer deze weg zijn. Door continu te evalueren en bij te sturen, zorg je dat gedrag duurzaam verandert. Dat neemt niet weg dat gedrag monitoren een behoorlijke uitdaging kan zijn.
Geduld en monitoring: verandering kost tijd
Als mobiliteitsadviseurs hebben we soms de neiging om direct een oplossing te zoeken. Het is essentieel om eerst scherp te hebben wie de doelgroep is en wat hen beweegt. Gedrag verandert daarbij niet na één actie of een korte campagne. Structurele verandering vraagt tijd, herhaling en meerdere prikkels.
Doelgroepen verschillen: oudere bestuurders die al tientallen jaren in het bezit zijn van een rijbewijs kunnen hele andere rijgewoonten hebben dan een jongere met een net gehaald rijbewijs. Een maatregel moet daarom ook goed aansluiten bij de specifieke doelgroep om te leiden tot ander gedrag.
Inspiratie uit theorie en praktijk
Ben je nieuwsgierig geworden naar gedragsbeïnvloeding? Boeken van onder andere Robert Cialdini over beïnvloeding en sociale bewijskracht zijn een must-read. Ook Marc Andrews biedt praktische voorbeelden over hoe beïnvloeding werkt in campagnes.
Daarnaast bestaan er diverse partijen die voor adviseurs diepgaande trainingen bieden op het gebied van gedrag. Weten hoe gedrag in elkaar zit, helpt enorm. Ook als je samenwerkt met partijen die dagelijks nieuwe gedragsinterventies opzetten.
Conclusie: gedragsverandering is een vak
Structurele gedragsverandering is meer dan een bordje plaatsen. Het vraagt inzicht in psychologie, herhaling, context en motivatie. Fysieke maatregelen, sociale beïnvloeding en herhaalde campagnes versterken elkaar. Een succesvolle interventie doorloopt alle fases in het proces: van het bepalen van het doelgedrag tot evalueren en borgen.
Met de kennisochtend onder leiding van Lennert Kuip kregen onze professionals praktische handvatten om verkeersveiligheid echt te verbeteren. Het laat zien dat gedragsverandering zowel kunst als wetenschap is. Een spel van onderzoeken, uitvoeren en borgen, met een lange adem en oog voor detail.
Gedragsverandering toepassen in jouw rol bij Mobypeople?
Mobypeople heeft altijd ruimte voor ervaren professionals die willen bijdragen aan veiliger verkeer in Nederland. Met jouw expertise kun je direct impact maken op innovatieve mobiliteitsoplossingen. Neem eens vrijblijvend contact met ons op voor een verkennend gesprek onder het genot van een Bossche Bol of bekijk onze vacatures.